Lisanne Falkus – De rol van ‘well-being’ in de ruimtelijke ontwikkeling

High lights onderzoek

In het onderzoek blikt Lisanne allereerst terug op de manier waarop gezondheid oftewel well-being in het verleden in wet- en regelgeving werd meegenomen. Dit gebeurde op basis van de in het verleden relevante maatschappelijke opgaven en gezondheidsthema’s. Begin 19e eeuw lag bijvoorbeeld het accent op het verbeteren van de leefomstandigheden van arbeiders. Nu is het stimuleren van gezond gedrag via een ruimtelijk ontwerp één van de accenten (Kruize, 2015).

Certificeringen voor het welzijn van de mens

“Kijken we naar bebouwing en het bijbehorende architectonisch ontwerp, dan zijn er al jaren specifieke methoden om de mens centraal te stellen”, vult Lisanne aan. Voor kantoorpanden zijn er certificeringen als BREEAM en LEED. Uit deze methoden is het well-certificaat voortgekomen. Deze methoden kunnen in zijn geheel of gedeeltelijk gebruikt worden als opstap(je) voor de duurzaamheidsprincipes die veel gericht zijn op het welzijn van de mens en de omgeving. Een gebouw wat niet aan de volledige eisen van de certificaten kan voldoen, kan zich wel richten op onderdelen van één van deze certificaten om stappen te zetten richting verduurzaming en gezondheid.

Actueel onderzoek laat zien dat in 2050 meer dan 65% van de steden verstedelijkt en dat de mens op dat moment 90% van zijn tijd binnen doorbrengt (Papma, 2019). Uit de onderzoeken komt ook naar voren dat veel mensen grote waarde hechten aan een groen- of parkvoorziening in hun directe omgeving. Het hebben van voldoende groen in de directe woonomgeving is dan ook een opgave voor de ruimtelijke ordening nu en de komende jaren. Het behouden en realiseren van voldoende groen in verstedelijkte gebieden is essentieel. Dit groen werkt stimulerend om vaker naar buiten te gaan. Ook in de ruimtelijke ordening kan een certificeringmethode als BREEAM en LEED helpen om plannen en ontwikkelingen te toetsen op hun bijdrage aan het welzijn van de mens en zijn omgeving. Daarmee zetten we niet alleen in bebouwde zin stappen om te verduurzamen en het gezonder maken van de leefomgeving, maar ook in de ruimtelijke ordening.

Well-being en de Omgevingswet

Met de Omgevingswet gaan we straks meer overkoepelend denken en handelen. Daarnaast is gezondheid één van de hoofdpijlers die aandacht krijgt en waarvoor beleid wordt opgesteld. Vooralsnog staat in de regels van de Omgevingswet nog niet concreet beschreven welke voorwaarden er straks gaan gelden voor dit aspect in combinatie met ruimtelijke ordening. Lisanne stelt: “De vraag is of gezondheid als term wel de lading dekt aangezien in de Omgevingswet het aspect veel breder wordt beschouwd dan alleen gezondheid. Well-being kan hier een vervangende term voor zijn. Well-being wordt namelijk breder gezien als alleen gezondheid. Met deze term kunnen ook zaken als ‘je comfortabel voelen in de omgeving’, ‘veilig voelen in de omgeving’, ‘voldoende daglicht’ etc. worden aangesproken. Waar gezondheid specifiek is, is well-being breder.”

Conclusie onderzoek

Uit het onderzoek concludeert Lisanne dat de Omgevingswet helderheid moet gaan scheppen in het realiseren van de huidige maatschappelijke doelen. “Dit heeft de Woningwet bijna 120 jaar geleden ook al eens gedaan. De Omgevingswet moet gaan helpen antwoorden te geven voor de huidige maatschappelijke doelen als meer beweging, voldoende groen in de directe woonomgeving en goede nachtrust. De huidige wet en regelgeving kan hier momenteel onvoldoende op reageren. Met de huidige manier van toetsen ontbreekt de integrale samenhang en worden aspecten die invloed hebben op ‘je goed voelen in een omgeving’, die vaak lastig meetbaar zijn, niet meegenomen in een integrale afweging.

Lisanne vertelt: “Ten aanzien van ‘bouwen’ (architectuur) gebeurt dit al op kleine schaal. Het aspect gezondheid wordt door certificering gestimuleerd en straks in de Omgevingswet verankerd. Het zit bijna in de ‘natuur’ van architecten om bij het ontwerpen van een gebouw rekening te houden met gevoel van mensen en hoe ze zich prettig voelen. In de ruimtelijke ordening ontbreekt het vaak nog aan deze stimulansen als men gaat ontwikkelen (woningbouw, gebiedsontwikkeling). Met de introductie van de Omgevingswet maken veel ‘ruimtelijke ordenaars’ voor het eerst kennis met ontwikkelen door middel van stimulansen.”

“De term gezondheid is nieuw in de Omgevingswet. Voor ontwikkelingen is het ook nog niet duidelijk wat dit concreet gaat betekenen. Wordt het aspect bekeken vanuit de ontwikkeling of vanuit de omgeving? Met andere worden hoe is ‘gezondheid’ nu op een plek zonder ontwikkeling. Moet dit eerst verbeterd gaan worden voordat er een ontwikkeling plaats mag vinden?”

“Op veel plekken kan geconstateerd worden dat het aspect gezondheid niet optimaal is. Een ontwikkeling op een lege plek gaat het gezondheidsaspect vaak niet verbeteren. Gaat de Omgevingswet deze plekken met betrekking tot gezondheid vooropstellen? Dit moet wel gaan gebeuren. Dan kan men vaker de conclusie trekken dat inbreiding niet altijd de juiste oplossing is voor een ruimtelijk vraagstuk en het legitiem is om aan de randen van kernen uit te gaan breiden.”

Lisanne stelt kritisch: “Men kan zich afvragen of gezondheid dan wel de juiste term is die in de Omgevingswet gebruikt moet worden. Gezondheid verwijst namelijk naar de mens terwijl we nu breder moeten gaan kijken. Het zou beter zijn om de term well-being te gebruiken. Deze term kijkt namelijk verder dan de mens en is meer gericht op de gemeenschap en daarmee samenhangend de gebruiks- en leefruimte. Als wij een antwoord willen formuleren op de huidige maatschappelijke vraagstukken is het van belang om breder te kijken dan de individuele mens.”

Wilt u meer informatie over het onderwerp well-being of de aanstaande Omgevingswet? Lodewijck Groep biedt u graag advies en praktische ondersteuning. Neem vrijblijvend contact met ons op voor het plannen van een afspraak.